Geçtiğimiz hafta Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı’nın görevden alınması sonucu Türk Lirası varlıklarda son ayların en yüksek volatiliteli dönemi yaşanmıştı. CDS primleri, kur ve swap faizlerinde yükseliş olurken borsada ise düşüşler meydana gelmişti ve bu düşüş en çok bankacılık sektörüne etki etmişti. 2018 yılında ve sonrasında birçok kez yaşanmış olan swap faizlerindeki artış geçtiğimiz hafta %14 seviyelerinden %1400 seviyelerine kadar yükselmişti.
SWAP Nedir?
Kelime karşılığı olarak takas anlamına gelmektedir fakat finans piyasalarında forward işlemlerinde farklı faiz kullanılarak yapılan borçların değişilmesi olarak tanımlanmaktadır. Faiz ve döviz ağırlıklı olarak yapılan swap işlemlerinin temel amacı risklere karşı güvence oluşturmaktır. Bir diğer tanımlama ile, döviz veya faiz tarafında oluşabilecek hareketler karşısındaki kaybı azaltmak amacı ile kullanılmaktadır.
SWAP Faizleri ve Kur İlişkisi
Yurt içerisinde döviz fiyatlarında sert bir atak görüldüğü zaman hemen arkasından swap faizlerinin de inanılmaz hızlı şekilde yükselişe geçtiği görülmektedir. Bunun temel sebebi ise yabancı yatırımcıların da döviz alma isteğidir. Bu durumu detaylı ve adım adım anlatmak gerekirse;
TCMB, ticari bankalar için zorunlu karşılık oranı belirlemektedir ve bu oran hem döviz hem de Türk Lirası mevduatlar için geçerlidir. Bankalar ise belirlenmiş olan bu orana bağlı olarak teminatlarını merkez bankasına yatırır ve kalan mevduatlar kredi ağırlıklı olarak kullanılır.
Genellikle Türk Lirası kredi kullanım oranı döviz kredisine kıyasla çok daha yüksek olmaktadır. Bankalar, kasalarında bulunan fazla döviz tutarını ise BDDK tarafından belirlenen oran üzerinden uluslararası piyasalarda kullanmaktadır. Buraya ek olarak şu bilgilerin de eklenmesinde fayda olacaktır;
‘’Ticari bankaların zorunlu karşılık oranı teminatını yatırdıktan sonra kasasında yer alan döviz miktarının ne kadarını uluslararası piyasalarda kullanabileceği kararı BDDK tarafından alınmaktadır. 2018 yılında görülen kur atakları sonrasında BDDK bu kullanım oranını %50 olarak sınırlamıştır ve sonrasında da bu oran sırası ile %25, %10 ve %1 oranlarına gerilemiştir. Kasım 2020 tarihinde ise farklı vadelere göre düzenleme yapılarak %5, %10 ve %30 olarak yeniden oranlarda artırım yapılmıştır. Bu oranların değişimindeki amaç yabancı yatırımcıların Türk Lirası erişimini kısıtlamak ve dövizin hareketini yavaşlatmaktır.’’
Ticari bankaların uluslararası piyasalarda dövizi kullanma şekli ise şu şekilde gerçekleşmektedir;
Yabancı yatırımcı direkt olarak döviz alımı gerçekleştiremez, öncelikli olarak Türk Lirasına sahip olması gerekmektedir. Türk Lirası sahibi olduktan sonra döviz alımı gerçekleşebilir. Gerçekleşecek bu işlem için ise vade süresi günlük, haftalık ve aylık olarak belirlenir ve faiz oranı da vade süresine bağlı olarak değişiklik gösterir. Bu noktada ise Türk lirası ve döviz takası gerçekleşirken aynı zamanda faiz de buna bağlı olarak takas edilir. Eğer ki banka swap işlemi gerçekleştirmek istemez ise yabancı yatırımcı da Türk Lirası bulamayacağı için o işlemin faizi de yükselmiş olur.
Geçtiğimiz hafta yaşanan durum da tam olarak bu şekilde gerçekleşmiştir. Yurtiçi bankalar swap işlemlerinde kısıtlamaya gittiği için faiz oranlarında çok ciddi bir sıçrama meydana geldi. Peki, bankalar bunu neden yapmıştı? Cevap aslında oldukça basit, Türk lirası döviz karşısında değer kaybediyor ve kurlar hızlı şekilde yükseliyordu. Türk Lirasındaki değer kaybının azaltılması amacı ile swap işlemlerine kısıtlama getirilmişti ve bu kısıtlama sebebi ile de az olan paranın maliyetinde ciddi yükseliş gerçekleşmişti.
Doğru Bir Uygulama Mı?
Bu uygulamanın gerçekleştirilmesi tamamen bankanın kendi tercihine bağlıdır fakat hiçbir kurum bankalara bu uygulamayı gerçekleştirdiği için yasal bir hükümlülük yükleyememektedir. Ayrıca, bankalar bu kararı tek başına almamaktadır. Bu kararlar üzerinde maliye ve para yönetiminin ciddi etkileri bulunmaktadır. Bu uygulamanın gerçekleştiği sırada dikkat edilmesi gereken iki önemli faktör bulunmaktadır;
Kısa Süreli Etki
Döviz kurlarındaki ciddi fiyat dalgalanmalarını düşürmek amacı ile yapılan bu çalışmalar sonrasında kur tarafında düşüş olması ile birlikte faiz oranlarında da düşüş gerçekleşmektedir. Fakat, bu durum anlık şoku bastırmak için yeterli oluyor ve uzun vadeli olarak etkilerinden faydalanılamıyor. Döviz kurlarında meydana gelen yükselişler bir sebebe bağlı olduğu için bankalar bu şekilde döviz kurlarını uzun süre baskılayamıyor. Ayrıca, bu işlemlerin bankalar için de bir maliyeti bulunmaktadır ve faizlerde meydana gelen yükseliş aslında Türk Lirası tarafında risklerin artmasını yansıtmaktadır.
Sebep-Sonuç
Normal dönemlere kıyasla çok ciddi şekilde yükselen swap faizleri Türk Lirasının ciddi değer kaybettiği zaman gerçekleşmektedir. Yabancıların bu değer kaybına ekstra katkı sağlamaması ve döviz kurlarındaki volatilitenin daha fazla artmaması için Türk Lirası likiditesi bankalar tarafından bu şekilde azaltılmış oluyor. Durum böyle olduğu zaman da swap faizleri çok hızlı şekilde yükseliyor.
