Zorunlu Karşılık Oranı Nedir?

1 Mart 2021 13 Ağustos 2021 tarihinde düzenlendi Okuma süresi: 4dk, 1sn

2020 yılı içerisinde Türk Lirası diğer para birimleri karşısında tarihi değer kaybı yaşamış ve en düşük değer seviyelerine ulaşmıştı. Döviz kurlarında yaşanan fiyat artışları nedeni ile enflasyon oranında da hızlı yükseliş eğilimleri oluşmuş ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın politika değişikliği uygulamasına gerek olmuştu. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, faiz artışı ile başlattığı bu süreci 2021 yılında da devam ettireceğini ve sıkı para politikası ile destekleyeceğini açık bir şekilde belirtmişti. Merkez bankası tarafından uygulanmakta olan tek para politikası aracı faiz değildir ve faiz kadar önemli birçok para politikası daha mevcuttur. Bunlardan birisi ise zorunlu karşılık oranlarıdır. Peki, geçtiğimiz hafta 200 baz puan artışı sağlanan ve merkez bankasının önemli bir para politikası aracı olan zorunlu karşılık nedir?

Zorunlu Karşılık Nedir?

Bilindiği üzere bankalar, müşteriler tarafından yatırılan mevduatların bir kısmını gelir elde etmek amacı ile kullanarak kredi dağıtımı yapmaktadır. Fakat belirlenen yasalar gereğince bu miktar sınırlandırılmıştır ve kesinlikle bankalar mevcut müşteri tasarruflarının tamamını kredi olarak dağıtamaz. İşte, bu sınırlandırma ise zorunlu karşılık olarak adlandırılmaktadır. Belirlenecek olan bu tutar merkez bankasında tutulmalıdır ve oran da merkez bankası tarafından belirlenmektedir. Yani, bankalar bu miktarı kendi kararlarına göre belirleyemez.

Örnek vermek gerekirse, bir bankanın 10.000 TL mevduat topladığını düşünelim ve merkez bankası tarafından uygulanan zorunlu karşılık oranı da %10 olsun. Bu şartlar altında banka mevcut mevduat miktarının 1.000 TL’lik kısmını merkez bankasına yatırmalı ve geriye kalan 9.000 TL’lik kısmı ile kredi dağıtımı gerçekleştirmelidir.

Merkez Bankası Neden Zorunlu Karşılık Oranını Kullanmaktadır?

Merkez bankası tarafından zorunlu karşılık oranı için yapılan her değişiklik mevcut para arzının artmasına ve azalmasına sebep olacaktır. Buna bağlı olarak da kredi-talep daralması veya genişlemesi gerçekleşmektedir.

Zorunlu karşılık oranı arttığı zaman bankalar tarafından dağıtılması mümkün olan kredi miktarı azalmakta ve zorunlu karşılık oranı düşürtüldüğü zaman ise dağıtılması mümkün olan kredi miktarı artmaktadır. Bunun sebebi ise bu oranın arttırıldığı zaman, merkez bankasında daha fazla para tutulmasının gerekmesinden dolayı kaynaklanmaktadır. Zorunlu karşılık oranı arttırıldığı zaman harcama talebinde azalma görülürken yine bu oran düşürüldüğü zaman ise harcama talebi artacaktır. Bu da ters ilişkili olarak bu oranda oluşan artışlar ile ekonomide daralma, düşüşler ile de ekonomide büyüme etkisi yaratmaktadır.

Zorunlu karşılık oran sadece para politikası aracı değil, bankaların müşterilerine karşı yükümlülüğü yerine getirmesini de sağlayan bir etkendir. Zorunlu karşılık oranı ile bankaların müşterilerine karşı ödeme sıkıntısı yaşamasını engeller ve müşterilerin dilediği zaman hesabında bulunan tüm parasını çekebilmesine olanak sağlar.

T.C.M.B. Neden Zorunlu Karşılık Oranını Arttırdı?

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, 2021 Para ve Kur Politikası sunumunda zorunlu karşılık düzenlemelerinin sıkı para politikasını sürdüreceğini desteklediğini net bir şekilde ifade etmişti. Bu ifade sonrasında, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 24 Şubat 2021 tarihinde yapmış olduğu duyuru ile Türk Lirası zorunlu karşılık oranlarını tüm vade dilimlerinde yükselterek 200 baz puan artış gerçekleştirdiğini açıkladı. Yapılan bu son değişiklikler ile birlikte ise zorunlu karşılık oranları aşağıdaki gibi olmuştur;

Merkez bankasının zorunlu karşılık oranlarını arttırmasının sebebi ise para arzının azalmasını sağlamak ve buna bağlı olarak harcama talebini de düşürmektir. Bu doğrultuda azalan talep ile enflasyonun düşeceği hedeflenmektedir. Talep düşürmek, enflasyonu da düşürmek için yapılan bir girişimdir ve zorunlu karşılık oranlarının arttırılması ile bu amaç hedeflenmektedir.