Merkez Bankası tarafından her hafta Perşembe günü düzenli olarak yayımlanan ‘’Haftalık Para ve Banka İstatistikleri’’ verileri bankalarda bulunan TL ve Döviz mevduatlarındaki değişimi göstermektedir. Bu sebeple oldukça önemli bir gösterge olarak kabul edilir ve yatırımcılar tarafından yakından takip edilir.
Son birkaç yıllık süreç içerisinde döviz kurlarında meydana gelen yükselişin hız kazanması sebebi ile yurt içinde yer alan döviz mevduatlarında da ciddi bir artış meydana gelmiştir. Gerçekleşen bu artışa rağmen rekor 2002 yılında kırılmıştı ve değişim göstermedi. TCMB, başlatmış olduğu sıkı para politikası yönetimi ile dövizden Türk Lirasına geçişin başlayacağını öngörmektedir. Rakamlar ile ilgili detayların paylaşımı öncesinde bu verinin tam anlamı ile detaylı anlaşılması için yer alan terimlerin ifadelerine değinelim;
Merkez Bankasının, ‘’Yurt İçinde Yerleşiklerin Yabancı Para Mevduatları’’ sayfasında yer alan hesaplar gerçek ve tüzel kişi olmak üzere iki farklı sınıfa ayrılmıştır.
Gerçek Kişi: Hukuki olarak birey anlamına gelir, yani her vatandaş bir gerçek kişi olarak tanımlanır.
Tüzel Kişi: Şirketler, ticari firmalar, dernekler ve siyasi partiler gibi bir amaç doğrultusunda bir araya gelinmesi sonucu kazanılan hukuki statü olarak tanımlanır.
Türkiye Cumhuriyeti’nde, yerleşik gerçek ve banka dışı tüzel kişilerce mevduat ve katılım bankalarında tutulan yabancı para mevduat seviyesini gösteren bu veri içerisindeki hesaplamaklar için gerçek kişiler, hane halkı bir başka tanımlama ile bireysel kişileri kapsarken tüzel kişiler de sektörlerde yer alan firmaları ve şirketleri kapsamaktadır.
Şubat 2021 tarihine kadar yapılan hesaplamalarda gerçek, tüzel ve toplam kısmında kıymetli maden hesapları baz alınırken Şubat ayında bu hesaplamalar parite etkisinden arındırılmış olarak da paylaşılmaya başlandı. Bu sebepten dolayı, verilerde yer alan yerleşiklerin mevduatlarındaki değişime ekstra olarak parite değişiminin de hesaplanması gerekmektedir.
Karar Sonucu Oluşan Değişim
5 Mart 2021 Cuma günü ile bitişi gerçekleşen işlem haftasında yurtiçi yerleşiklerinin döviz mevduatlarında oluşan değişimler şu şekilde olmuştu;
Gerçek kişilere ait olan mevduat miktarı, 148.745 milyar USD’den 146.935 milyar USD’ye gerilemiştir. Yani, son hafta içerisinde mevduatlarda 1.81 milyar USD’lik bir azalma görülmüştür.
Tüzel kişilere ait olan mevduat miktarı, 83.930 milyar USD’den 83.488 milyar USD’ye gerilemiştir. Yani, son hafta içerisinde mevduatlarda 442 milyon USD’lik bir azalma görülmüştür.
Bu verilere göre yurtiçi yerleşiklerin toplam döviz mevduatları 2.25 milyar USD azalarak 232.676 milyar USD’den 230.424 milyar USD’ye gerilemiştir.
Buraya kadar yapılan hesaplamalar süregelen hesaplamaydı. Parite etkisinden arındırılmış olarak hesaplama yapıldığı zaman ise veriler şu şekilde olmaktadır;
Merkez bankası tarafından yapılan hesaplamalara göre gerçek kişilerde 143 milyon USD’lik artış gözlemlenmiştir. Tüzel kişilerde ise 254 milyon USD’lik artış görülmesi ile toplamda 397 milyon USD’lik artış söz konusudur.
Mevcut hesaplama yöntemi ile hesaplama yapıldığı zaman %0.88 oranında düşüş görülüyor olsa da pariteden arındırılmış şekilde hesaplama yapıldığı zaman artış olduğu gözlemlenmektedir. Fakat hesaplamada tam olarak düzenli ölçüm yapabilmek için hangi paritenin hangi kapanış verileri üzerinden hesaplama yapıldığı hakkında merkez bankası tarafından şeffaf bir veri paylaşılmamıştır. Fakat bundan sonra yapılacak tüm hesaplamaların mevcut ve pariteden arındırılmış bir şekilde yapılacağı net bir şekilde biliniyor.
Döviz Mevduat Hesaplarındaki Değişim Ne Anlam İfade Ediyor?
Türk Lirası hesaplarında olduğu gibi döviz mevduat hesaplarındaki işleyiş yöntemi de tamamen aynı şekildedir. Örnek ile anlatıma devam etmek gerekirse;
Bankalarda bulunan döviz mevduat hesaplarına yapılan para yatırımları direkt alım olmaktadır. Bir diğer yandan döviz transferleri, borçlardaki veya alacaklardaki değişim, şirketlerdeki senet ödemeleri, teçhizat ödemeleri veya ihracat girişleri gibi değişimler oransal olarak mevduatlardaki değişim anlamını taşımaktadır. Bu sebeple mevduatlarda oluşan artışın direkt olarak döviz alındığı veya düşüş ile de döviz satıldığı sonucunu elde etmek tam anlamı ile doğru olmayacaktır. Bu işlemler bir haftalık süreç içerisindeki döviz stokunu göstermektedir fakat temel hatları ile değerlendirildiği zaman ise stoktaki değişim oranını da kapsar. Bu değişim gerçekleşen rakam kadar olmayabilir.
Yurtiçi Yerleşikleri Dövize Cezbeden Sebep Nedir?
Yurtiçi yerleşiklerin toplam hesaplarına bakıldığı zaman kabaca gerçek kişilerin oranının %60 ve tüzel kişilerin oranının da %40 olduğunu görebiliriz. Gerçek kişileri dövize cezbeden en önemli sebep yerel para birimine olan kaygıdır. Ayrıca, yerel para birimindeki kaybın yanı sıra faiz getirisinin de enflasyonu aşmaması sebebi ile döviz talebi yükselmektedir.
Ters Para İkamesi Başladı Mı?
Para ikamesi, basit bir tanımlama ile dövizin yerel para birimine tercih edilmesi anlamını taşımaktadır. Dolayısı ile ters para ikamesi de dövizden yerel paraya geçişi ifade etmektedir ve dolarizasyonun azalmaya başladığını da tarif etmektedir. TCMB’nin Kasım 2020 tarihinden sonra uygulamaya başlamış olduğu para politikası hedefleri arasında ters para ikamesi de yer almaktadır. Verilere bakıldığı zaman, resmi olarak bankalarda bulunan mevduat hesaplarında bir düşüş gerçekleşmemiştir fakat pariteden arındırılmış hesaplamaya göre ise döviz alımı devam etmektedir. Bu sebeple ters para ikamesinin başladığını vurgulamak için henüz erken.
