Avrupa Birliği Merkez Bankası resmi parası olarak Euro para birimini kullanan tüm ülkelerin para politikasını yönetmekle sorumlu olan dünyanın en önemli bankalarından birisidir. Avrupa Merkez Bankası’nın kuruluşu resmi olarak 1998 yılında Almanya’nın Frankfurt şehrinde yapılmıştır. Avrupa Merkez Bankası’nın esas vazifesi, Euro para biriminin alım gücünü korumaktır.
Euro para birimi kullanılan tüm bölgelerde fiyat istikrarını korumakla da yükümlüdürler. 2011 senesinden bu yana başkanlığını İtalyan ve Ekonomist adam Mario Draghi üstlenmektedir. Bu banka Avrupa Para Birimi’nde üyeliği olan ülkeler için ortak bir para otoritesi görevini görmektedir. 1988 senesinde para birliği ve Avrupa ekonomisi kapsamında kuruluş temelleri atışmıştır. Ana merkezi Almanya’nın Frankfurt şehrinde bulunmaktadır. Tam olarak Euro kulesi olarak adlandırılan yerdedir.
Avrupa Merkez Bankasının esas işi ve ana görevleri 1992 senesinde imzalanan Maastricht Anlaşması’nda çeşitli maddelerle düzenlenmiştir. Düzgün ve verimli bir ticaret için Avrupa Merkez Bankası siyasi olaylardan tamamen bağımsız bir şekilde çalışması gerekmektedir. Bankacılık sisteminin bir ekonomide para arzının düzenlenmesi konusundan sorumlu bir kurumdur. Ayrıca Euro para birimine bağlı tüm ülkelerin para denetiminden de sorumludur. Euro para birimini kullanımında tüm Avrupa Birliği ülkeleri kendi öz iradeleriyle tercihlerini yapmışlardır. Avrupa Birliği üyesi olan ülkeler tek para biriminin kullanılması konusunda ortak para politikası amacıyla Avrupa Merkez Bankası’nı kurmuşlardır. Bu sistemin içerisinde bütün üye devletlerin milli merkez bankaları ve yeni kurulmuş olan Avrupa Merkez Bankası bulunmaktadır.
Ayrıca Avrupa Birliği’ne üye olan bazı ülkeler bu para birliğine katılmamışlardır. Merkez Bankalarının görevlerinin birçoğunu Avrupa Merkez Bankası icra etmektedir. Avrupa Merkez Bankası’nın asıl amacı fiyat istikrarını korumaktır. Avrupa sistemi içerisindeki ekonomik politikaları destekleme zorunluluğu vardır.
Avrupa içerisinde çıkan bazı savaşların ardından 1951 senesinde Avrupa Kömür ve Çelik Birliği’nin kurulmasıyla birlikte yepyeni bir dönem başlamıştır. 1957 senesinde yapılan Roma Antlaşması’nın Avrupa entegrasyonu yolunda yapması gereken bir işi daha vardı. O dönemdeki hedefleri ise ortak tarım pazarı ve sendikaydı. Ancak para birliğinin sağlanması için bu durum gerekli görülmedi.
O dönemlerin Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun üye olan ülkelerinin milli merkez bankalarıyla beraber hareket etmeleri için ilk adım 1964 senesinde kurulan yönetim komitesi ile atılmıştır. Avrupa Para Birliği tarihi 1970 senesinde Werner Projesi ile hayata geçmiştir. Werner Projesi Avrupa Para Birliği’nin kurulması için ilk adımdır.
1972 senesinde birkaç Avrupa devletleri arasında Avrupa Döviz Kuru Projesi başlamıştır. Üst seviye olarak yüzde 2.25’lik bir oran belirtilmiştir. 1979 senesinde ise Avrupa para sistemi ile ilgili olan sorunlar bir çözüme kavuşmuştur. Bu çözümler sonucunda Avrupa Birliği parasal birlik için gerekli adımları atmaya başlamıştır.
Bu aşamada dalgalanmalar için bant genişliği sistemi kurulmuştur. Merkez bankaları bu duruma müdahale ederek döviz kurlarını ve döviz piyasasını yedeklemek zorunda kalmışlardır. Avrupa para birliği için bağlılık para birliğine kabul olunmak için sadece ön şartlardan birisiydi. Tabii günümüzde görüldüğü üzere para birliğinin kurulması ile bu koşulun geçersiz kılınmasına karar verilmiştir.
Avrupa Merkez Bankası 1980 ve 1999 yılları arasında tek tip Avrupa senedi, parasal birliği amaçlayarak ve parasal konular da Avrupa Birliği’nin sorumluluğu altına girmiştir. 1989 senesinde, o dönemlerin komisyon başkanlığını yapan Jacques Delors, Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği esasına dayalı bir proje sunmuştur.
1991 senesinde ise politik birlik ve beraberliğin oluşmasıyla bir hükümet konferansında, para birliği olması için Avrupa Ekonomik Topluluğu anlaşmasının değişmesiyle beraber kurumsal bir yapı olmuştur. Avrupa Merkez Bankası ve Merkez Bankaları Enstitüsünün yöneticiliği, Avrupa Para Değeri Kurulu’nun tüzüğünü ilgilendiren protokol, 1992 senesinde Avrupa Birliği antlaşmasında olumlu sonucu varılarak imzalandı. 1994 senesinde Avrupa Enstitüsünün kurulmasıyla birlikte, para birliğinin diğer evresi başlamıştır. Bu kurulan Enstitünün ana vazifesi, tek para biriminin uygulanması için ulusal merkez bankaları ilişkilerini ve iş birliğinin güçlendirilmesiydi.
Anlayacağınız üzere Avrupa Merkez Bankası’nın kurulması hiç de kolay olmadı. Neyse ki yaşanan birçok olayı ardında bırakarak Avrupa Merkez Bankası, Avrupa Birliği üyeliği olan ülkeler tarafınca kurulmayı başarmıştır. Ayrıca Avrupa Merkez Bankası kuruluşu 1 Haziran 1998 senesinde gerçekleşmiştir. Avrupa Enstitüsünün ana hedefi bu sayede gerçekleşmiştir. Avrupa Merkez Bankası kısa sürede para politikası stratejisini belirlemiştir. Bu stratejinin en büyük amaçlarından birisi de Euro para birimine güven otoritesini sağlamaktı.
1999 senesinde ise son bir aşama ile Avrupa Birliği ülkelerinde geçerli olan tek para politikasını yürürlüğe girmesini sağlamıştır. 2002 senesinde Euro resmi olarak ortak para birimi oldu. 1998 senesinde Win Duisenberg, Avrupa Merkez Bankası’nın başkanlığını yapan Fransız asıllı Jean-Claude Trichet’e rakip çıktı.
Avrupa Merkez Bankası 2003 senesinde, zihinsel sorunu olan bir kişi tarafından tehdit aldı. Tehdit eden kişi Avrupa Merkez Bankası binasına uçakla saldıracağını beyan etti. Tehdidin ardından Avrupa Merkez Bankası binası tamamen boşaltıldı. Ancak bu tehdidin bir süre sonra asılsız olduğu ortaya çıktı. Neyse ki bu tiyatro tamamen kazasız bir şekilde bitti.
2003 yılında 68 yaşında olan AMB başkanı Win Duisenberg istifasını beyan etti. Avrupa Birliği maliye bakanları Win Duisenberg’in istifa talebine ret cevabını verdi. 2003 senesinin mayıs ayına kadar görevine devam etmelerini istediler. Mayıs ayında Avrupa Merkez Bankası başkanlığından resmi olarak istifa etti. İstifasının sonucunda rakibi olan Jean Claude Trichet başkanlığa geldi. 2003 senesinden 2011 senesine kadar Jean Claude Trichet Avrupa Merkez Bankası’nın başkanlığını yaptı. Ardından 1 Kasım 2011 tarihinde Mario Draghi başkanlığa geldi.
Avrupa Merkez Bankası Para Politikası Araçları
Avrupa birliğinin ortak para politikasını sürdürebilmek adına Açık Piyasa İşlemleri, Munzam Karşılıklar ve Kredi Kolaylıkları gibi para politikası araçları güncel olarak kullanımı devam etmektedir. Avrupa Merkez Bankası tarafınca yapılan para politikası faaliyetlerinde ikinci ve birinci sınıf teminatlar kullanılmaktadır. Avrupa Merkez Bankası’na göre para politikasının esas aracı Açık Piyasa İşlemleri (API)’dir. Açık Piyasa İşlemleri, genel anlamda faiz oranlarının yönlendirilmesi ve likidite ihtiyacın düzenlenmesi amacıyla kullanılmaktadır. Avrupa Merkez Bankası tarafından uygulanan para politikasının 2. aracı ise, Marjinal Kredi İmkanları ile Mevduat (MKİM)’ın sağladığı imkanlardan oluşan Merkez Bankası imkanlarıdır.
Ticari bankalara kıyasla merkez bankalarının istekleri doğrultusunda kullanılabilinen, merkez bankası finansman kolaylıkları olup, piyasa faiz oranlarının miktarı üzerindeki Kredi Kolaklıkları ile piyasa oranlarına yakın ya da biraz altında olan mevduat kolaylıklarıdır. Bu durumu Lombard kredisine benzetebilirsiniz. Esas niyeti bankaların geçici olarak likidite ihtiyaçlarını karşılamaktır.
Avrupa Merkez Bankası Organları
Parasal birliğe katılan ülkelerin Merkez Bankası nihai organlardır. Ulusal Merkez Bankaları herhangi bir hükümetin talimatını uyamaz. Ayrıca sadece Avrupa Merkez Bankası’na bağlı olmaları gereklidir. Avrupa Merkez Bankası ve Ulusal Merkez Bankaları bir araya gelerek “AMBS”yi oluşturmuşlardır. Yani Avrupa Merkez Bankaları Sistemini kurmuşlardır. Bu sistemin üzerinde hiçbir hükümetin sözü geçerli değildir. Tamamen bağımsızdır. Fakat tek para sistemine katılmayan ülkeler için Avrupa Merkez Bankaları Sistemi’nde özel bir bölüm var olmaktadır. Bu ülkelerin Ulusal Merkez Bankaları kendi para politikalarını sürdürmekte serbesttirler. Tek para sisteminde yürürlükte olan kararlar bu ülkeler için kullanılmamaktadır. Ayrıca, tek para sisteminde üyeliği olan ülkelere ait Ulusal Merkez Bankaları ile AMB Eurosistem’i oluşturmaktadırlar.
