Çek Nasıl Doldurulur? Nasıl Düzenlenir?

Çek, ticari hayatın en önemli ödeme araçlarından birisidir ve doğru şekilde kullanıldığı zaman büyük avantajları bulunmaktadır. Resmi olarak değerli evrak niteliğine sahip olan çekler, doldurulduğu esnada dikkat edilmesi gereken bir takım önemli detaylar içermektedir. Bu önemli detayların dikkate alınmaması ile doldurulmuş çekler, çek sahibinin bazı yasal yaptırımlar ile karşılaşmasına sebep olabilmektedir. Çek dolandırıcılığı ve buna bağlı ortaya çıkabilecek durumlar için ve mağduriyetlerin önüne geçilebilmesi için bazı yasal düzenlemeler bulunmaktadır. Bu sebepten ötürü ilk kez çek dolduracak kişilerin veya bu konu hakkında bilgisi bulunmayan kişilerin çekin nasıl doldurulduğu hakkında bilgi sahibi olması oldukça önemlidir. İşletmenin veya bireyin çek defterine sahip olması o kişinin çek kullanarak ödeme yapabileceğini ifade etmemektedir. Alacaklı tarafında çek ile ödeme kabul etmesi gerekmektedir.

Çek Nasıl Doldurulur?

Bu sorunun aslında birden fazla cevabı bulunmaktadır. Doldurulan çekin geçerli olabilmesi için şu unsurlara uygun şekilde doldurulmuş olması gerekmektedir;

Alıcı

Çek üzerinde belirtilmiş tutarın kime ödeneceği açık ve net bir şekilde beyan edilmelidir. Eğer ki çek tüzel kişiye verilecekse tüzel kişinin adı, özel kişiye verilecek ise de doğrudan kişinin adının alacaklı kısmına doğru bir şekilde yazılması gerekmektedir.

Tarih

Çek yazılırken üzerine muhakkak düzenleme tarihinin yazılması gerekmektedir. Tarih yazılmamış çeklerin herhangi bir geçerliliği bulunmamaktadır. Keşide tarihi olarak bilinen bu tarihin çekin üst kısmında belirtilen alana yazılması gerekmektedir.

Tutar

Çek yazılırken üzerinde ödeme bedelinin doğrudan belirtilmesi oldukça önemli bir detaydır. Ödeme tutarı hem sayı hem de yazı ile belirtilmelidir. Ayrıca çek üzerinde bir sahtelik gerçekleştirilmemesi adına tutarın başına ve sonuna bitişik olacak şekilde çizgi çekilmesi gerekmektedir. Tutar yazılırken araya hiçbir ekleme yapılamayacak şekilde ifade edilmelidir.

Yer

Tarih yazılan alanın yanında bulunması gereken bir diğer önemli detay ise çekin nerede düzenlenmiş olduğunun belirtilmesidir. İlgili alana sadece şehir bilgisinin yazılması yeterlidir.

İmza

Yazılan çekin geçerli olabilmesi için dikkat edilmesi gereken bir diğer önemli detay ise çek sahibinin imzasıdır. Parmak izi, kaşe veya mühür gibi araçların çek üzerinde bulunmasının hiçbir geçerliliği bulunmamaktadır. Çek düzenleme yetkisi sadece çek defteri sahibine veya işletme çeklerinde ise şirket yöneticilerine aittir. Bu sebeple ticari hesaplara ait çeklerde kesinlikle yönetici imzası bulunmalıdır ve çek hesabında yetkili olmayan birisinin imzalamasına izin verilmemelidir.

Çek Doldururken Nelere Dikkat Edilmesi Gerekir?

Çek doldurulması işlemi için bazı kurallar bulunuyor olsa da bu kurallara ek olarak bazı kurallar da bulunmaktadır. Bu kurallara da uyum sağlanması oldukça önemlidir. Yazılan bir çekin geçerli olabilmesi için üzerinde muhakkak ‘’Çek’’ ibaresinin bulunması gerekmektedir. Ayrıca, buna ek olarak çek yazılırken işletme veya kişinin ödeme gücünü aşacak tutarlar tercih edilmemelidir. Bunun sebebi ise bu durumun karşılıksız çek ve çek sahibinin icra edilmesi gibi durumlara sebep olmasıdır. Ayrıca, karşılıksız çek düzenleyen kişi veya işletmeler bazı yaptırımlar ile karşı karşıya kalabilmektedir.

Çek doldurulurken dikkat edilmesi gereken bir diğer önemli detay ise çek dolumu sırasında çekin daha sonra düzenlenemeyecek şekilde doldurulması gerektiğidir. Çek üzerinde sonradan müdahale edilecek herhangi bir boşluğun bırakılmaması gerekmektedir. Herhangi bir alanda boşluk bırakarak yazılan çeklerin kötü niyetli kişilerin eline geçmesi durumunda çek sahibinin maddi hasara uğratılması muhtemeldir. Bu sebepten ötürü özellikle çek tutarı kısmının oldukça hassas bir şekilde doldurulması gerekmektedir.

Belirli zaman aralıklarında çekler hakkında yasal düzenlemeler yapılabilmektedir. Bu sebepledir ki çek ile ödeme yapan kişilerin bu değişiklikleri takip etmesi gerekmektedir. Olası bir değişiklikten haberdar olunmaması ile yasal yaptırımlara maruz kalma ihtimali bulunmaktadır.

Çek Seri Numarası Nerede Yer Almaktadır?

Yazılan çekin güvenliğinin teyit edilebilmesi için çek seri numarası oldukça büyük öneme sahiptir. Çek ile ödeme alacak kişiler alınacak çekin güvenliğini teyit edebilmek amacı ile bu çek numarasını kullanarak banka aracılığı ile sorgulama gerçekleştirebilir. Çek seri numarası genellikle çeklerin sol alt kısmında bulunur. Ayrıca, yine bu kısımda çek düzenleme tarihi ve çekin ait olduğu banka hesap bilgileri de yer almaktadır. Ayrıca, gelişen teknolojiden etkilenen çekler günümüzde kare kod uygulaması ile de sorgulanabilir ve çek numarasına bu kare kod aracılığı ile de ulaşılabilir. Bu kare kod ile çek hakkındaki tüm detaylara erişilebilir ve bu da çekin daha güvenli olmasına yardımcı olur.

Ekonomi 101

Karşılıksız Çek Nedir? Nasıl Tahsil Edilir?

Çek, iş dünyası ve ticaret piyasası içerisinde oldukça geniş kullanım alanına sahip ödeme aracıdır. Yapılan herhangi bir hizmet veya ürün satışı için çek ile ödeme alacak kişilerin oldukça dikkatli olması gerekmektedir. Bunun sebebi ise bazı zamanlarda alınan bu çeklerin karşılıksız çıkması ihtimalidir.

Karşılıksız çek, en basit tanım ile çek sahibi kişinin banka hesabı içerisinde yeterli bakiyesinin bulunmamasıdır. Bir diğer tanımlama ile alacaklı kişinin hizmet veya ürün karşılığında almış olduğu çekin bedelinin alınamaması olarak belirtilebilir. Bu durum ise tıpkı önceki cümlede de belirtildiği gibi çek sahibi kişinin banka hesabında yeterli bakiyesi bulunmamasından kaynaklanmaktadır. Bu sebepledir ki özellikle ürün veya hizmet satışı bir kişiye veya işletmeye ilk defa yapılmış ve ödeme yöntemi olarak çek kullanılmış ise bu çekin karşılığı banka tarafından teyit edilmelidir. Karşılıksız çekin tahsil edilebilmesi için birkaç farklı yöntem bulunmaktadır.

Karşılıksız Çek Nedir?

Karşılıksız çek, banka tarafından ‘’Ödenmemiştir’’ ibaresini içeren mührün vurulması sonrasında mevcut çeke verilen tanımlamaya ait isindir. Bankalar, herhangi bir karşılığı bulunmayan çekleri bu şekilde belirtmektedir. Karşılıksız çek yazmak yasal bir suçtur ve çeşitli cezai yaptırımları bulunmaktadır. Eğer ki alınan bir çek karşılıksız ise ve çeki alan taraf 6 ay içerisinde şikâyette bulunur ise Cumhuriyet savcısı tarafından çeki yazan kişi hakkında çek hesabı açma ve çek düzenleme yasağı getirilir. Böyle bir durumda çek sahibi elinde bulunan tüm çek yapraklarını da bankaya iade etmek zorundadır.

Çek yasağının kaldırılabilmesi için çek sahibi kişinin karşılıksız çek tutarına ek olarak gecikmeden kaynaklı oluşan faizi ödemesi gerekmektedir. Ayrıca, çek yazan kişi diğer bireyin olası zararlarını da karşılamak zorundadır.

Her ne kadar konu ile bağımsız olsa da sahte çek kavramının bilinmesi ve karşılıksız çek ile karıştırılmaması gerekmektedir. Karşılıksız çek, banka tarafından düzenlenen bir evraktır ve çek sahibinin çek tutarını ödeyememesi ile karşılıksız olarak adlandırılmaktadır. Sahte çek ise tamamen kalpazanlık ile oluşturulmaktadır. Sahte çek ile piyasada bulunmakta olan bir çek taklit edilmekte ve farklı basım yöntemleri kullanılarak çek defteri basılması sonucunda insanların dolandırılması ile sonuçlanmaktadır. Sahte çekler için uygulanmakta olan cezai yaptırımlar oldukça ağırdır.

Çek Neden Karşılıksız Olur?

Çek kullanımında üç farklı taraf bulunmaktadır. Bunlardan birisi çeki yazan kişi yani keşidecidir. İkincisi ise alacaklı yani hamildir. Üçüncüsü ise çek üzerinde yer alan transferi alacaklı ile verecekli kişi arasında transfer etmekle sorumlu bankadır.

Herhangi bir çekin karşılıksız çıkması durumu ise vade süresi gelen çekin keşidecisinin hesabında bu çeki karşılayacak tutar bulunmamasıdır. Bir çekin karşılıksız olduğunun belirlenebilmesi için hamilin yani alacaklı kişinin tam gününde çeki bankaya ibraz etmiş olması gerekmektedir.

Karşılıksız Çek Nasıl Tahsil Edilir?

Karşılıksız çekin tahsil edilebilmesi için öncelikli olarak banka tarafından çekin üzerine karşılıksız olduğuna dair bir mühür vurması gerekmektedir. Karşılıksız çekin aslı banka tarafından alınacağı için hukuki işlem başlatacak birey veya işletmelerin bankadan çekin örneğini talep etmesi gerekmektedir. Bu işlem sonrasında ise karşılıksız çek örneği ile birlikte icra dairesine başvuru yapılması ve icra takibinin başlatılması gereklidir.

Karşılıksız Çek İcra Takibi Nasıl Yapılır?

İcra takibi hakkında başvuru yapılması sonrasında borçlu taraf ödeme emri ile karılaşacaktır. Bu emir metni içerisinde alacaklıdan belirli bir süre içerisinde borcun ödenmemesi durumunda haciz yolu ile tahsilatın yapılacağı bildirilir. Çeklerin kambiyo senedi olarak sınıflandırılması nedeni ile gönderilmiş icra emrine itiraz edilebilmesi için 5 gün tanınmaktadır. Eğer ki bu süreç içerisinde borçlu taraf herhangi bir itirazda bulunmaz ise icra takibi kesinleşmektedir. Bu kesinleşme sonrasında ise mevcut borcun haciz yolu ile tahsil edilebilmesi için başvuruda bulunulması gerekmektedir.

Haciz, borçlu kişinin mevcut mal varlığına el konulması ve bu malların satılarak alacaklı kişiye borcun ödenmesi anlamını ifade etmektedir. Haciz işleminin gerçekleşmesi durumunda çek üzerinde belirtilen tutara ek olarak çek ödeme tarihinden itibaren belirlenen gecikme faizi, icra takibi için yapılmış masraflar ve avukat giderleri de tahsil edilmektedir. Tabii bu ek tutarlar çek üzerinde yer alan tutarın binde üçünün aşmayacak şekilde koşullandırılmıştır. Bu şartlar doğrultusunda bu ek masrafların da talep edilmesi mümkündür.

Ekonomi 101

Çek Nedir? Nasıl Kullanılır? Nasıl Yazılır?

Çek, tüm dünya genelinde yoğun bir kullanım alanına sahip ödeme yöntemlerinden birisidir. Dünya tarihi boyunca sürekli olarak artış gösteren ticaret hacmi sebebi ile farklı ödeme yöntemi alternatifleri ortaya çıkmaya başlamıştır. Tarihe bakıldığı zaman yeni bir ödeme yöntemi olmayan çekler ise tüm dünya genelinde oldukça geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bir başka tanımlama ile çek, yapılan alışverişler için kullanılan ve nakit olmayan ödeme aracıdır. Çekler, belirlenen tarihte ödeme yapılacağının taahhüt edildiği borç senetleri olarak da tanımlanmaktadır.

Çek olarak adlandırılan kâğıt parçası bankalar tarafından müşterilerine sağlanmaktadır. Belirli şartları karşılamakta olan ve ticari güveni bulunan işletme veya şahıslara verilmektedir. Bu durum her ne kadar çeklerin güvenli bir ödeme yöntemi olduğunu anlam ediyor olsa da bazı durumlarda şahıs veya işletme kaynaklı sorunların yaşanması muhtemeldir. Bu sebeple yapılan iş karşılığında çek alındığı zaman dikkatli olmakta fayda vardır.

Çek Nedir?      

Nakit akışının düzenli ve sorunsuz gerçekleşiyor olması hiç kuşkusuz başta firmalar olmak üzere şahıslar içinde oldukça önemlidir. Gerçekleştirilen bir ticari işlem sonrasında nakit sıkıntısı yaşanacağına dair bir sorun yaşanması halinde işletmeler ve bireyler vadeli ödeme yöntemlerini kullanmaktadır. Geleneksel veresiye veya açık hesap yönetiminin hiçbir güvencesi olmaması nedeni ile günümüzde tercih edilmemektedir. Bu sebepledir ki ödemenin ileri tarihli olarak yapılmasını kısmen garanti eden ödeme araçlarından birisi olma özelliğine sahip çekler ticaret dünyasında sık olarak kullanılmaktadır.

Günümüzde yazılan çeklerin karşılıksız çıkması gibi durumların önüne geçebilmek adına bazı güvenlik yöntemleri bulunmaktadır.  Karşılıksız çekler hem çek sahibinin itibar kaybetmesine sebep olmakta hem de alıcı kişinin mağduriyet yaşamasına sebep olması sebebi ile bazı yasal düzenlemelere tabiidir. Buna ek olarak sahte çeklerin önüne geçilebilmesi adına bazı yaptırımlar ve standartlar uygulanmaktadır.

Çek Nasıl Kullanılır?

Çeklerin hatalı olarak kullanılıyor olması bazı istenmeyen durumların yaşanmasına sebep olabilmektedir. Çek yazarken doğru şekilde doldurulabilmesi için öncelikli olarak çek üzerinde bulunan boşlukların ne anlam ifade ettiğinin bilinmesi gerekmektedir. Genel olarak çeklerin üst kısımlarında yer alan ‘’keşide tarihi ve miktarı’’ kısımları yer almaktadır. Tarih alanı çekin bozulacağı tarihi ifade etmektedir. Miktar kısmı ise çek karşılığında yapılacak ödemenin tutarını ifade eder. Çek yaprağının orta kısmında yer alan ‘’bu çek karşılığında’’ kısmı ise alıcı adının yazılması gereken yerdir.

Eğer ki yazılacak çek tüzel kişi yani işletme için dolduruluyor ise ilgili kısma şirket adı yazılabilir. Çek hamiline yazılacağı zaman ise bu durumun banka tarafından çek karnesinin basılması sırasında belirtilmelidir. Eğer ki üzerinde hamiline ibaresi bulunmayan bir çek yaprağı hamiline şeklinde yazılırsa bu yapılan son düzenlemelere göre suç kapsamı dahilindedir.

Alıcı kişiye ait unvan bilgisinin yazılması sonrasında ‘’yalnızca’’ ile başlayan kısma ise daha önce rakamsal olarak ifade edilmiş ödeme tutarının yazı ile yazılması gerekmektedir. Yazı ile çek tutarı yazılacağı zaman harfler arasında herhangi bir boşluk bırakılmamalı ve miktarın hem başında hemde sonunda ‘’#’’ işareti kullanılmalıdır. Tüm bu işlemlerin tamamlanması sonrasında ise çek sahibi kişinin imza kısmına imza atması gerekmektedir. Eğer ki çek bir tüzel kişi tarafından yazılıyor ise çek üzerinde şirkete ait kaşenin basılmış olması ve kaşe üzerinde de imza bulunuyor olması oldukça önemlidir.

Çek Yazarken Bilinmesi Gereken Önemli Faktörler Nedir?

Bankalar, geçmişte yer alan ödemelerinde herhangi bir sorunu bulunmayan veya kredi notunda herhangi bir problem bulunmayan tüzel kişiler için oldukça kolay bir şekilde çek vermektedir. Buna ek olarak ise bankadan çek defteri alınabilmesi için bir miktar nakit paranın bloke edilmesi gerekmektedir. Özellikle yeni iş yerleri veya girişimcileri nakit sıkıntısına sokabilecek bu bloke çek defteri almak için zorunlu bir şarttır. Bu sebepledir ki yeni işletme veya girişimciler için müşterileri tarafından alınan çekler ile ödeme yapması tavsiye edilmektedir. Çek yazıldığı zaman ödeme gününün dikkatli şekilde belirlenmiş olması ve belirlenen gün içerisinde banka hesabında para bulunuyor olmasına özen göstermek gerekmektedir. Bu, çek sahibi kişinin hem çek alıcısı hem de bankanın gözünde itibar kaybetmemesi için oldukça önemli bir detaydır.

Son olarak ise, çek kullanımı gerçekleştirilmeden önce bu konu hakkındaki mevzuatın okunması da bilinçli şekilde çek kullanabilmek için oldukça önemli bir detaydır.

Ekonomi 101

SWIFT Nedir?

SWIFT, Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication’ın baş harfleri ile oluşturulan kısaltmaya verilen isimdir. SWIFT sistemi ise tüm dünya bankaları arasında elektronik fon transferi standardını sağlayan sisteme verilen isimdir. Bu sistem içerisinde kullanılmakta olan BIC (Bank Identifier Codes) ile bankalar tanımlanmaktadır. Bu sistem 1973 yılında kurulmuş ve 1977 yılında fiilen çalışmaya başlamıştır.

SWIFT, bankanın tanımlanmasını sağlayan sekiz veya on bir haneli bir koddur ve bankaların kodları tüm dünyada standarttır. Örneklendirme yapmak gerekirse, uluslararası para transferi yapılacağı zaman Türkiye Cumhuriyet Ziraat Bankası ismini kullanmak yerine TCZBTR2A kullanılmalıdır. Bu kod, paranın transfer edileceği banka hesabının Türkiye’de faaliyet gösteren Türkiye Cumhuriyet Ziraat Bankasına ait olduğunu göstermektedir.

BIC Nedir?

BIC, Bank Identifier Codes kelimelerinin baş harfleri ile oluşturulan kısaltmadır. BIC tanımlaması ise banka tanımlama kodları olarak yapılabilir.

BIC kodları, bankanın faaliyet göstermekte olduğu ülke ve şehre göre belirlenmektedir. Sadece bankalar değil, diğer finans kurumları da sağlamakta olduğu hizmetlere bağlı olarak bir veya birden fazla BIC koduna sahip olabilmektedir. Operatör tarafından bilgisayar kullanılarak girilen bu mesajlar ve kodlar özel bir ağ kullanılarak iletilmektedir.

SWIFT İşlemleri Nasıl Yapılır?

Başarılı bir şekilde SWIFT işlemi yapabilmek için işlemin gerçekleşeceği ve işlem komisyonunun tahsil edileceği hesabınız seçtikten sonra paranın transfer edileceği bankanın faaliyet göstermekte olduğu ülke ve bu bankanın ilk harfinin girilmesi ile başlar. Sonrasında ise transferin iletilmesi istenen banka veya finans şirketinin faaliyet göstermekte olduğu şehrin ilk üç harfinin girilmesi ile devam edilir.

Ayrıca, tüm bu bilgilerin yanı sıra para transferi gerçekleşecek banka veya finans kurumuna ait SWIFT kodu biliniyor ise sadece bu kodun girilmesi de yeterlidir. Bankaların SWIFT kodları on bir haneden oluşmaktadır. Eğer ki para transferi yapılacak bankaya ait SWIFT kodu on bir haneden daha az ise bu kodun sonuna X harfi eklenerek on bir haneye tamamlanması gerekmektedir.

Gerekli veri girişi sağlanması sonucunda belirlenen kriterler ile uyumlu ve SWIFT sistemine tanımlı banka ve finans kurumu şubeleri listelenmektedir. Transfer gerçekleşecek banka eğer bu liste içerisinde bulunmuyor ise bu işlemin şubeye gidilerek yapılması gerekmektedir.

SWIFT İşlemi Hesaba Ne Zaman Yansımaktadır?

SWIFT sistemi kullanılarak yapılan para transferleri eğer Türkiye saati ile 17:00’dan önce yapılır ise iki iş günü, 17:00’dan sonra yapılır ise de üç iş günü içerisinde karşı tarafın hesabına ulaşmaktadır.

SWIFT Kodu Örneği

SWIFT kodunun daha iyi anlaşılması için örnek vermek gerekirse Akbank BIC/SWIFT kodu olan AKBKTRIS üzerinden gidelim;

Bu koda bakıldığı zaman ilk dört karakter banka kodunu, sonraki iki karakter ISO ülke kodunu, bir sonraki iki karakter yerel kodu ve son üç karakter ise şube kodunu belirlemektedir. Bazı ülkelerin yerel kodu üç haneli de olabilmektedir.

Türkiye Bankalarının SWIFT Kodları Nelerdir?

Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde faaliyet göstermekte olan bankaların SWIFT kodları alfabetik sıra ile şu şekildedir;

Ekonomi 101

Mortgage Nedir?

Ev kredileri haricinde müşterilere 5 farklı mortgage kredisi çekebilme imkânı sağlanmaktadır. Bu kredilerin ise ortak olan tek yönü ise taşınmaz malları yani gayrimenkulleri kapsamasıdır. Konut geliştirmek, inşa etmek, satın almak ve iş yeri açmak için çeşitli mortgage kredileri sunulmaktadır. Ayrıca, arsa satın almak için de benzer şekilde kredi seçenekleri mevcuttur. Tüm bu kredi çeşitlerinin yanı sıra refinansman adı verilen bir mortgage kredi türü daha mevcuttur. Daha önce bir bankadan çekilen kredi borcunun kapatılması için bir başka bankadan çekilen kredi refinansman olarak adlandırılmaktadır.

Mortgage Nedir?

Bu kredi türü ev veya iş yeri sahibi olmak isteyen bireylere sunulan bir seçenektir. Diğer kredi türlerinde genellikle 3-5 yıl gibi vade süreleri tanınırken mortgage kredilerinin vade süreleri 15-20 yıla kadar çıkartılmaktadır. En uzun vade süresi ise 30 yıl olarak bilinmektedir. Bu süreç içerisinde oldukça düşük faiz oranı ödeyen bireyler 30 yıllık sürecin sonunda ev sahibi olabilmektedir. Bu kredi türü sayesinde sadece ev değil iş yeri ve arsa sahibi olabilmek de oldukça kolay bir hale gelmiştir.

Mortgage kredileri, kredi almak isteyen bireylerin kredi notu ve gelir düzeyine bağlı olacak şekilde değişmektedir. Faiz oranları ise yine kredi sürecine bağlı olarak değişiklik göstermektedir.

Mortgage Kredisi Ne Anlam İfade Etmektedir?

Her kredi türünde olduğu gibi mortgage kredisi alabilmek için bazı şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu kredi türünü tercih edecek bireylerin genellikle kredi notu baz alınmaktadır ve ana faktör niteliğini taşımaktadır. Kredi kartı borçlarını zamanında ödeyen, kredi kartı borcu bulunmayan ve daha önce çekmiş olduğu kredileri zamanında ödemiş bireylerin kredi notu yüksek olmaktadır. Bu kişiler genellikle mortgage kredisi için gerekli kriterleri karşılamaktadır ve uygun ödeme seçenekleri ile bu krediyi elde edebilmektedir.

Aktif olarak borcu bulunan veya kredi notu düşük olan bireyler ise mevcut borçlarını sonlandırdıktan sonra mortgage kredisi için başvuru yapabilmektedir. Bir diğer yandan mevcutta emlak gibi değerli mal varlığına sahip olan bireyler ise bu mallarını ipotek ederek mortgage kredisine başvuru yapabilir ve kredi çekebilir.

Ekonomi 101

Merkez Bankasının Bugün Düzenlenecek Olan Toplantısına Dair Merak Edilen Sorular

Merkez Bankası, yeni başkan Naci Ağbal’ın görevi devir alması sonrasında zor kazanmış olduğu itibar ve güvenini korumak için bugün zor bir deneme süreci ile karşı karşıya kalacak. Türkiye saati ile 14:00’da gerçekleşecek toplantıda merkez bankası piyasa beklentileri yönünde karar mı alacak yoksa faiz oranlarını sabit mi tutacak? İşte, bu olay TCMB için zorlu bir piyasa güven testi olacak.

Türkiye tarafından uygulanmakta olan politika faizi %17 oranına ulaşmış durumda ve bu oran en yüksek faiz getirisi sunan ülkeler arasında neredeyse en üst sıraya yaklaşmış durumda. Salgın süreci içerisinde ekonomi için bir toparlanma hedefi belirlenmiş olsa da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın faiz indirimi hedefi olduğunu unutmamak gerekiyor. Ayrıca, ekonomik toparlanma süreci içerisinde bu faiz oranlarının azalması gerektiği beklentisi de bulunuyor.

Dünya genelinde tahvil piyasaları sebebi ile ciddi bir satış dalgası oluşmuş durumda. Bu satış dalgasından etkilenen Türk Lirası içerisinde bulunduğumuz ay içerisinde değer kaybetmiş durumda. Enflasyon ise beklenenin üzerinde çıktı ve %16’lık orana çok yaklaştı. Bu sebeple de piyasa yatırımcıları merkez bankasının minimum 100 baz puan faiz arttırması yönünde beklentiye girmiş oldu.

Bugün saat 14:00’da gerçekleşecek para politikasına dair merak edilen beş önemli soru ve cevapları ise şu şekilde;

Merkez Bankası Faizleri Artırır Mı?

Yıllık enflasyon oranı 2019 yılının ortasında oluşan seviyelere çıkmış durumda ve son dört yıllık süreç içerisinde de açıklanan enflasyon oranları neredeyse hep çift haneli durumda. Türk Lirası, elde ettiği kazançlar sonrasında geçtiğimiz ay yaklaşık %10 oranında değer kaybetti ve ithalata bağımlı hale gelen Türkiye ekonomisinde enflasyon üzerindeki baskıların daha fazla artmasına sebep oldu.

Piyasa yatırımcıları, yapılan anketlere göre merkez bankasının 100 baz puan faiz artırımı yapmasını ve politika faiz oranını %18 oranına yükseltmesini bekliyor. Tahvil gelirlerinde meydana gelen yükseliş gelişmekte olan tüm piyasalar için ciddi baskı yaratmışken merkez bankası başkanı Naci Ağbal’ın hata yapma şansı neredeyse tükenmiş durumda. Currency Management Makro Strateji Başkanı Floyd’un sözlerine göre ise ‘’En önemli görev, beklentileri karşılamak veya aşmak. Ne kadar olumlu adım atılır ise merkez bankasının kendisini o kadar koruması mümkün.’’ İfadeleri kullanıldı.

Faiz Artışı Yapılabilir Mi?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Naci Ağbal’ı görevine atadığı zaman enflasyon oranını düşürmek için ‘’acı reçete’’ uygulanması gerekeceğini kabul etmiş ve geçen hafta da bu amaçları yeniden vurgulamıştı. Fakat, yüksek faiz oranlarının enflasyonu artırdığı yönünde alışılmışın dışında bir bakış açısı bulunan Cumhurbaşkanı son iki merkez bankası yöneticisini aniden görevinden almış ve bu durum da son yıllarda uygulanan para politikasının bağımsızlığına dair soru işaretlerinin oluşmasına sebep olmuştu.

Naci Ağbal, bugün gerçekleşecek olan merkez bankası toplantısında sıkılaşmaya gitse bile yakın zaman içerisinde daha fazla adım atmak zorunda kalabilir. Bunun sebebi ise artan enerji maliyetlerinin enflasyon oranını önümüzdeki süreçte yükseltmeye sebep olabilmesidir. Ayrıca, bazı ekonomistlerin tahminlerine göre yıl sonuna doğru düşmesi beklenen faiz oranları içerisinde bulunduğumuz süreç içerisinde %18’in de üzerine çıkabilir.

Aberdeen Standart Life şirketinde fon yöneticisi olarak görevini sürdüren Kieran Curtis’in sözlerine göre yatırımcılar para politikasına müdahale yapılmayacağına dair güvence istiyor. Ayrıca, sözlerinde “faiz artırımına gidilmesi Erdoğan’dan geçen hafta duyduğumuzu düşündüğümüz enflasyona karşı mücadelenin öncelik olduğu mesajının altını çizecek” ifadelerine de yer verdi.

Merkez Bankası İtibarı Başka Hangi Sebeplerden Zayıflıyor?

Merkez bankasının çok hızlı bir şekilde eriyen döviz rezervleri geçtiğimiz iki yıl içerisinde yabancı yatırımcıların Türkiye piyasasını terk etmesine sebep olmuştu. Sadece geçtiğimiz yıl döviz rezervlerinde gerçekleşen gerilemenin bile Türkiye’yi finansal krizler karşısında daha zayıf bir konumda olmasına sebep oluyor.

Türk Lirasını desteklemek için merkez bankasının kamu bankaları aracılığı ile 2019 yılından beri yaklaşık olarak 130 milyar USD rezerv kaybetmiş olması net rezervlerin düşüşüne sebep olan önemli bir etken olmuştu.

Naci Ağbal, görevi devraldığı süreç sonrasında rezerv artırma söz verirken bu sözlerinin yabancı yatırımcılar için güvence olduğunu da belirtmek mümkün. Ağbal tarafından verilen sözler ve açıklanan birçok veri ile yabancı yatırımcının Türkiye piyasalarını terk etmesine bir nebze de olsa engel olunmuştu.

Yerli Yatırımcı TL’ye Güvenecek Mi?

Türk Lirasının yıllardır değer kaybetmesi ve enflasyonun yaşam maliyetlerini yükseltmesi sebebi ile yerel yatırımcı da döviz ve altın gibi yatırım araçlarına yönelmişti. Bir yıl önce oluşan negatif yerel faiz oranları sebebi ile yerli yatırımcının Türk Lirası için olan güveni azalmıştı. Günümüzde ise sıkı para politikası uygulanması sebebi ile reel faiz oranlarında artış gözlemlenmiştir. Bu gelişmelere bağlı olarak yerli yatırımcı, kıymetli madenler dahil yabancı para biriminden çıkış yaparak Türk Lirasına geçiş sağlamıştı. Şubat 2021 tarihinde ise bu çıkış oranları ciddi olarak artmış ve rekor seviyelere ulaşmıştı.

Tera Yatırım’da görev alan ekonomist Enver Erkan, Türk Lirasına geri dönüşün ancak enflasyonun düşmesi ve reel faiz oranlarında artış görülmesi ile gerçekleşeceğini vurgulamıştır. Enver Elkan, sözlerine “Yerli yatırımcı, TL’nin değer kazanacağına inanacak bir konuma gelmeli. Bu zaman alacaktır” ifadelerini de ekledi.

Faiz Oranlarının Değişmesi Sonucunda Neler Olabilir?

Ekonomistler tarafından yapılan analizlere göre bugün gerçekleşecek olan merkez bankası toplantısı sonucunda minimum 100 baz puanlık artış olması durumunda piyasalarda oluşan oynaklığın azalacağı vurgulanıyor. Ayrıca, minimum 100 baz puanlık faiz artırımı gerçekleşmesi durumunda merkez bankasının itibarının güçleneceği de bir gerçek.

Eğer ki beklentilerin aksine merkez bankası faiz oranlarını sabit tutma kararı alırsa oluşan itibarın azalması söz konusu. Ayrıca, bu şekilde karar alınması durumunda ekonomik toparlanma yolunda bazı zorlukların yaşanması ihtimalleri de oldukça güçlü.

Enflasyon oranı her ne kadar merkez bankası beklentileri dahilinde yükselmiş olsa da Türk Lirası tarafında oluşacak bir değer kaybı ile riskler daha fazla artacak.

Erkan, yapmış olduğu açıklama da “Enflasyon risklerinin artabileceği bir döneme giriyoruz… TL’de değer kaybı ve oynaklık ihtimali ek enflasyon riskleri yaratabilir ” ifadelerine yer verdi.

Ekonomi 101

Yurtiçi Yerleşiklerin Döviz Mevduatlarındaki Değişim Ne Anlama Geliyor?

Merkez Bankası tarafından her hafta Perşembe günü düzenli olarak yayımlanan ‘’Haftalık Para ve Banka İstatistikleri’’ verileri bankalarda bulunan TL ve Döviz mevduatlarındaki değişimi göstermektedir. Bu sebeple oldukça önemli bir gösterge olarak kabul edilir ve yatırımcılar tarafından yakından takip edilir.

Son birkaç yıllık süreç içerisinde döviz kurlarında meydana gelen yükselişin hız kazanması sebebi ile yurt içinde yer alan döviz mevduatlarında da ciddi bir artış meydana gelmiştir. Gerçekleşen bu artışa rağmen rekor 2002 yılında kırılmıştı ve değişim göstermedi. TCMB, başlatmış olduğu sıkı para politikası yönetimi ile dövizden Türk Lirasına geçişin başlayacağını öngörmektedir. Rakamlar ile ilgili detayların paylaşımı öncesinde bu verinin tam anlamı ile detaylı anlaşılması için yer alan terimlerin ifadelerine değinelim;

Merkez Bankasının, ‘’Yurt İçinde Yerleşiklerin Yabancı Para Mevduatları’’ sayfasında yer alan hesaplar gerçek ve tüzel kişi olmak üzere iki farklı sınıfa ayrılmıştır.

Gerçek Kişi: Hukuki olarak birey anlamına gelir, yani her vatandaş bir gerçek kişi olarak tanımlanır.

Tüzel Kişi: Şirketler, ticari firmalar, dernekler ve siyasi partiler gibi bir amaç doğrultusunda bir araya gelinmesi sonucu kazanılan hukuki statü olarak tanımlanır.

Türkiye Cumhuriyeti’nde, yerleşik gerçek ve banka dışı tüzel kişilerce mevduat ve katılım bankalarında tutulan yabancı para mevduat seviyesini gösteren bu veri içerisindeki hesaplamaklar için gerçek kişiler, hane halkı bir başka tanımlama ile bireysel kişileri kapsarken tüzel kişiler de sektörlerde yer alan firmaları ve şirketleri kapsamaktadır.

Şubat 2021 tarihine kadar yapılan hesaplamalarda gerçek, tüzel ve toplam kısmında kıymetli maden hesapları baz alınırken Şubat ayında bu hesaplamalar parite etkisinden arındırılmış olarak da paylaşılmaya başlandı. Bu sebepten dolayı, verilerde yer alan yerleşiklerin mevduatlarındaki değişime ekstra olarak parite değişiminin de hesaplanması gerekmektedir.

Karar Sonucu Oluşan Değişim

5 Mart 2021 Cuma günü ile bitişi gerçekleşen işlem haftasında yurtiçi yerleşiklerinin döviz mevduatlarında oluşan değişimler şu şekilde olmuştu;

Gerçek kişilere ait olan mevduat miktarı, 148.745 milyar USD’den 146.935 milyar USD’ye gerilemiştir. Yani, son hafta içerisinde mevduatlarda 1.81 milyar USD’lik bir azalma görülmüştür.

Tüzel kişilere ait olan mevduat miktarı, 83.930 milyar USD’den 83.488 milyar USD’ye gerilemiştir. Yani, son hafta içerisinde mevduatlarda 442 milyon USD’lik bir azalma görülmüştür.

Bu verilere göre yurtiçi yerleşiklerin toplam döviz mevduatları 2.25 milyar USD azalarak 232.676 milyar USD’den 230.424 milyar USD’ye gerilemiştir.

Buraya kadar yapılan hesaplamalar süregelen hesaplamaydı. Parite etkisinden arındırılmış olarak hesaplama yapıldığı zaman ise veriler şu şekilde olmaktadır;

Merkez bankası tarafından yapılan hesaplamalara göre gerçek kişilerde 143 milyon USD’lik artış gözlemlenmiştir. Tüzel kişilerde ise 254 milyon USD’lik artış görülmesi ile toplamda 397 milyon USD’lik artış söz konusudur.

Mevcut hesaplama yöntemi ile hesaplama yapıldığı zaman %0.88 oranında düşüş görülüyor olsa da pariteden arındırılmış şekilde hesaplama yapıldığı zaman artış olduğu gözlemlenmektedir. Fakat hesaplamada tam olarak düzenli ölçüm yapabilmek için hangi paritenin hangi kapanış verileri üzerinden hesaplama yapıldığı hakkında merkez bankası tarafından şeffaf bir veri paylaşılmamıştır. Fakat bundan sonra yapılacak tüm hesaplamaların mevcut ve pariteden arındırılmış bir şekilde yapılacağı net bir şekilde biliniyor.

Döviz Mevduat Hesaplarındaki Değişim Ne Anlam İfade Ediyor?

Türk Lirası hesaplarında olduğu gibi döviz mevduat hesaplarındaki işleyiş yöntemi de tamamen aynı şekildedir. Örnek ile anlatıma devam etmek gerekirse;

Bankalarda bulunan döviz mevduat hesaplarına yapılan para yatırımları direkt alım olmaktadır. Bir diğer yandan döviz transferleri, borçlardaki veya alacaklardaki değişim, şirketlerdeki senet ödemeleri, teçhizat ödemeleri veya ihracat girişleri gibi değişimler oransal olarak mevduatlardaki değişim anlamını taşımaktadır. Bu sebeple mevduatlarda oluşan artışın direkt olarak döviz alındığı veya düşüş ile de döviz satıldığı sonucunu elde etmek tam anlamı ile doğru olmayacaktır. Bu işlemler bir haftalık süreç içerisindeki döviz stokunu göstermektedir fakat temel hatları ile değerlendirildiği zaman ise stoktaki değişim oranını da kapsar. Bu değişim gerçekleşen rakam kadar olmayabilir.

Yurtiçi Yerleşikleri Dövize Cezbeden Sebep Nedir?

Yurtiçi yerleşiklerin toplam hesaplarına bakıldığı zaman kabaca gerçek kişilerin oranının %60 ve tüzel kişilerin oranının da %40 olduğunu görebiliriz. Gerçek kişileri dövize cezbeden en önemli sebep yerel para birimine olan kaygıdır. Ayrıca, yerel para birimindeki kaybın yanı sıra faiz getirisinin de enflasyonu aşmaması sebebi ile döviz talebi yükselmektedir.

Ters Para İkamesi Başladı Mı?

Para ikamesi, basit bir tanımlama ile dövizin yerel para birimine tercih edilmesi anlamını taşımaktadır. Dolayısı ile ters para ikamesi de dövizden yerel paraya geçişi ifade etmektedir ve dolarizasyonun azalmaya başladığını da tarif etmektedir. TCMB’nin Kasım 2020 tarihinden sonra uygulamaya başlamış olduğu para politikası hedefleri arasında ters para ikamesi de yer almaktadır. Verilere bakıldığı zaman, resmi olarak bankalarda bulunan mevduat hesaplarında bir düşüş gerçekleşmemiştir fakat pariteden arındırılmış hesaplamaya göre ise döviz alımı devam etmektedir. Bu sebeple ters para ikamesinin başladığını vurgulamak için henüz erken.

Ekonomi 101

Döviz Rezervi Nedir? Neden Önemlidir?

Yurt içinde özellikle son bir yıllık süreç içerisinde gündemin bir numarası pandemi olurken hemen ardından konuşulan bir diğer şey ise merkez bankası rezervleri olmuştur.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası rezervlerinin azalması ile gelen eleştirilere karşılık olarak Erdoğan, “Bir süredir zaten ekonomik saldırı altında olan Türkiye’nin salgınla birlikte uluslararası alanda ortaya çıkan finansal dalgalanmalara karşı tedbir geliştirmesi gerekiyordu. Bu zorlu dönemde ödemeler dengesi tarafında bir sıkıntıyla karşılaşmamak için planlı ve kontrollü döviz işlemleri yapıldı. Yapılan bu döviz işlemlerinin tamamı piyasa kuralları içindedir ve hukuka uygundur. Ne dövizin buharlaşması ne de bir istismar, haksız kazanç, hukuka ve ahlaka aykırı işlem söz konusudur. Bu döviz işlemler sayesinde ülkemiz uluslararası alanda ciddi etkilere yol açan şoklara rağmen hedeflerine bağlı kalmayı başardı” açıklamasını yapmıştı. Peki, nedir bu döviz rezervi?

Döviz Rezervi Nedir?

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tanımlamasına göre döviz rezervleri, dış ödeme zorluklarının yaşanması halinde parasal yetkiler tarafından kontrolü sağlanan ve her daim kullanıma hazır olarak bekletilen dış varlıklar olarak tanımlanmaktadır.

Rezervler Nelerden Oluşmaktadır?

• Uluslararası standartlara uygun altın
• IMF (Uluslararası Para Fonu) Rezerv Pozisyonu
• Birbirine dönüştürülebilir döviz varlıkları
• Özel Çekme Hakları

Döviz Rezervleri Neden Önemlidir?

Dış ödemelere destek sağlanabilmesi, ekonomik iyileşme ile risk priminin düşmesi sonucunda borçlanma maliyetlerini minimum düzeye getirmek, ekonomik şoklara karşı güçlü duruş sergileyebilmek ve yurtdışı yatırımcısının güvenini kazanmak için döviz rezervleri oldukça büyük öneme sahiptir. Bu rezerv miktarı ne kadar yüksek olursa yatırımcıların o ülkeye güveni de o oranda fazla olmaktadır.

Merkez Bankası Neden Rezerv Tutar?

Merkez bankası, kriz dönemi içerisinde yaşanacak olan şokların ülke ekonomisi üzerindeki etkilerini en düşük düzeye indirmek, dış borç ödemelerini gerçekleştirmek, ülkenin döviz ihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olmak, uygulanan kur ve para politikalarını desteklemek ve ödemeler dengesini sağlayabilmek için döviz rezervi tutmaktadır.

Döviz Rezervlerinin Ekonomik Zorluklar Halinde Kullanılabilmesi Dışındaki Amaçları Nelerdir?

2001 yılında Türkiye’de dalgalı kur rejimi politikasına geçiş sağlanması sonrasında döviz piyasalarındaki volatilite artış göstermiştir. Merkez bankası gerekli durumlarda volatilite sebebi ile oluşabilecek ani fiyat değişimlerini kontrol edebilmek için döviz rezervlerini kullanmaktadır. Tabii ki bu duruma T.C.M.B.’ye ait iki önemli açıklamanın da eklenmesi gerekmektedir;

‘’Merkez bankasının bir kur hedefi yoktur.’’

‘’Kur hedefi olmamasına rağmen merkez bankasının gereklilik durumu mevcuttur.’’

Merkez bankası genellikle bu durumu şu şekilde açıklamaktadır;

“T.C.M.B., döviz piyasasının sağlıklı çalışması ve döviz likiditesinin desteklenmesi amacıyla, döviz arz ve talep gelişmelerini yakından takip ederek gerekli önlemleri almaya devam etmekte, piyasa derinliğinin kaybolmasına bağlı olarak spekülatif davranışlar sonucunda kurlarda sağlıksız fiyat oluşumları gözlenmesi ve aşırı oynaklık durumlarında piyasaya esnek ihaleler yoluyla veya doğrudan müdahale edilebilmektedir.” Bir diğer tanımlama ile merkez bankasının her ne kadar herhangi bir kur hedefi bulunmuyor olsa da kur üzerinde oluşabilecek herhangi bir sert dalgalanma veya fiyat değişimlerine kontrollü şekilde müdahale gerçekleştirebilmektedir. Ayrıca, bu durum sadece T.C.M.B. için geçerli değil, tüm dünya ülkesi merkez bankaları tarafından kullanılmaktadır.

Brüt Rezervler ve Net Rezervler Nasıl Hesaplanır?

Zorunlu karşılık şartları doğrultusunda ticari olarak faaliyet gösteren bankalar TL veya döviz bazında mevduatlarının bir kısmını merkez bankasında tutmak zorundadır. Ayrıca, merkez bankası swap yöntemi ile de bu bankalardan borç almaktadır. Bu sebeple Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası hesaplarında yer alan tüm döviz hesapları brüt olarak hesaplanmaktadır ve bu hesaplar içerisinden bankaların zorunlu karşılıkları ile swaplar çıkartıldığı zaman da net rezerv miktarı elde edilmektedir.

2020’de T.C.M.B. Rezervleri

2020 yılının Şubat ayında 107.8 milyar USD olan toplam döviz rezervleri Mayıs ayında 84.4 milyar USD’ye ve Kasım ayında da 82.3 milyar USD’ye gerilemiştir. Ulaşılan bu seviye son yılların en düşük seviyesi olma özelliğine de sahiptir.

Toplam Rezervlerdeki Güncel Miktar Nedir?

2020 yılının Kasım ayının sonrasında yükselişe geçen toplam rezerv miktarı 26 Şubat 2021 tarihi itibari ile 95.2 milyar USD olmuştur. Rezervlerin kendi içerisinde 40.7 milyar USD altın ve 54.5 milyar USD’de de brüt rezervler olarak sınıflandırıldığını görebiliriz. Ayrıca, net uluslararası rezerv de 13.9 milyar USD olmuştur.

2020 yılı içerisinde bazı ekonomist ve siyasi parti yetkililerinin iddialarına göre swap haricinde rezervlerdeki kayıp 50 milyar USD kadar eksi seviyelere ulaşmıştır. Fakat bu veriler T.C.M.B. verilerinde gösterilmemiş ve resmi olarak açıklanmamıştır.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, enflasyon hedefinin %2 aşılması durumunda hükümete açık mektup göndermektedir. Şubat ayı başlangıcında gönderilen mektupta 2020 yılının rezervlerine dair açıklama yer almaktaydı ve bu mektup içeriğinde rezervlerin azalmış olduğu vurgulanmıştı. Yapılan açıklama ise şu şekildeydi;

“Küresel belirsizliklere ek olarak yurt içinde enflasyon beklentilerinin bozulması dolarizasyon eğiliminin güç kazanmasına yol açmıştır. Sermaye çıkışları ve dış finansman ihtiyacındaki artışla birlikte rezervler gerilemiştir. Bu dönemde yurt içi yerleşiklerin döviz ve altın talebi artmış; altın ithalatının tarihsel ortalamalarının oldukça üzerine çıkması dış dengeyi olumsuz etkilemiştir. Makrofinansal risklerin artması ve bekleyişlerin bozulmasıyla portföy ve swap piyasalarından yüksek hacimli yabancı sermaye çıkışları gözlenmiştir. Eş anlı olarak yurt içinde mevduat dolarizasyonunun kuvvetlenmesi ve reel kesimin yabancı para yükümlülüklerini azaltma eğiliminin hızlanması da dış finansman ihtiyacını önemli ölçüde artırmıştır. Böylelikle, yurt içi talep kaynaklı hızlı büyümenin yol açtığı dış dengesizlikler, ülke risk primlerini yükseltmiş, döviz kurları ve rezervler üzerinde baskı oluşturmuştur.”

Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından yapılan açıklamalara göre bu rezervlerde oluşan eksilmenin kur hareketi başta olmak üzere fiyat kontrolü amacı ile kullanıldığı ve bu harcamaların hukuki dayanaklara bağlı olarak yapıldığı vurgulanmıştı. Ayrıca, bu açıklama içerisinde Erdoğan, rezervlerde oluşan azalmanın iddia edildiği gibi 130 milyar USD olmadığını da özellikle belirtmişti.

Ekonomi 101

Faiz Oranı Nedir? Neden Önemlidir? Negatif Faiz Oranı Nedir?

Herhangi bir karşılık olmaksızın bir başkasına borç para vermek oldukça mantıksız bir şeydir. Birikim sahibi olan bireyler, borç arayan diğer bireylere borç para vermek için bazı karşılıklar ve finansal teşvik beklentisinde olmaktadır. Bu teşvik veya karşılık ise faiz olacaktır ve bu şekilde birikim sahipleri mevcut tasarruflarını borç olarak verecek ve buradan da getiri elde edecektir.

Faiz oranları, ülke ekonomisi üzerinde çok ciddi etkiye sahiptir çünkü bu oranların olası değişimleri bireylerin harcama alışkanlıklarının değişmesine sebep olmaktadır. Genellikle faiz oranları değişimi ile şu gibi değişimler görülmektedir;

• Daha düşük faiz oranları ile borç almak ve harcama yapmak daha cazibeli hale gelmektedir çünkü kullanılmaması durumunda mevcut birikimler pek fazla getiri sunmamaktadır. Ayrıca, borç para alınması durumunda da borç alınan tutara ek olarak çok yüksek miktarda faiz ödenmesi gerekmemektedir.
• Daha yüksek faiz oranları ile para biriktirmek ve gereksiz harcamalardan kaçınmak daha cazibeli hale gelmektedir çünkü mevcut birikimler daha fazla faiz geliri sunmaktadır. Ayrıca, bu durumda borç almak cazip değildir çünkü borç alınan tutara ek olarak çok daha fazla faiz ödenmesi gerekmektedir.

Krediler, küresel ekonomi için çok fazla öneme sahiptirler. En basit anlatım ile krediler, finansal işlemleri kolaylaştırmaktadır. Kredi kullanımı hem üretici hem de tüketiciler tarafından çeşitli amaçlar doğrultusunda kullanılabilir.

Faiz Oranı Nedir?

Faiz, borç alan kişinin borç veren kişiye yapması gereken ve paranın alım değerini korumayı hedefleyen bir finansal araçtır. Faiz oranı ise dönemlik olarak ödenmesi gereken faiz tutarını belirleyen yüzdelik orandır. Faiz oranı iki farklı şekilde hesaplanmaktadır;

Bileşik Faiz Oranı: Ana para için uygulanan ilk dönem faizi sonrasında bu faiz miktarı dahil yeni bakiye miktarına göre uygulanan faiz çeşididir. Örneğin, 100 TL birikim için yıllık %20 faiz ödendiğini varsaymak gerekirse bileşik faiz sistemi ile bu para birinci yılın sonunda 20 TL faiz alırken ikinci yılın sonunda ise 24 TL faiz alacaktır.

Basit Faiz Oranı: Sadece ana para için uygulanan faiz çeşididir. Örneğin, 100 TL birikim için yıllık %20 faiz ödendiğini varsaymak gerekirse basit faiz sistemi ile bu para her yıl düzenli olarak sadece 20 TL faiz alacaktır.

Faiz Oranları Neden Önemlidir?

Herhangi bir birikim veya borcunuz bulunmuyor olsa da aslında faiz oranları sizin hayatınıza da etki edebilecek kadar önemli bir faktördür.

Ticari bankalar tüm iş modellerini borç alma ve verme üzerinden devamlılığını sağlamaktadır. Yani, bu tür bankalara para yatırımı yaptığınız zaman borç veren rolünü sahiplenmiş, bu tür bankalardan borç aldığınız zaman da borç alan rolünü üstlenmiş oluyorsunuz. Bir diğer tanımlama ile, bankaya para yatırdığınız zaman faiz geliri elde eder, bankadan borç aldığınız zaman ise faiz ödemesi yaparsınız.

Ticari bankalar kendi kararlarına göre faiz oranı belirleme yetkisine kısıtlı şekilde sahiptirler. Ülke içerisinde baz alınacak ve kullanılacak faiz oranı merkez bankaları tarafından belirlenmektedir. Merkez bankasının amacı ekonomi üzerinde gerekli düzenlemeleri yaparak ülke ekonomisinin refah içerisinde devam etmesini sağlamaktır. Bu amaç doğrultusunda da faiz politikası kullanılan en etkili ve en önemli işlemlerden birisidir.

Örneğin, faiz oranlarının yüksek olduğu ekonomilerde borç verilen para daha fazla faiz getirisi sağlamaktadır. Bir diğer yandan borç almak ise pek cazip bir şey değildir çünkü borç alınması durumunda ödenmesi gereken faiz miktarı oldukça yüksek olacaktır. Ayrıca, faiz oranlarının düşük olduğu ekonomilerde ise borç verilen para daha az faiz getirisi sağlamaktadır. Bu sebeple bu gibi ekonomilerde borç vermek yerine borç almak daha cazip hale gelmektedir çünkü faiz için ödenmesi gereken miktar çok daha düşük olacaktır.

En nihayetinde, faiz oranları bireylerin harcama ve birikim kararları üzerinde etkili olduğu için herkesi etkilemekte ve kontrol etmektedir. Faiz oranlarının düşürülmesi ile borç almak ve harcama yapmak daha cazip olacağı için birçok birey bu gibi durumlarda harcama yapmaktan çekinmeyecektir. Fakat, faiz oranlarının yükseltilmesi ile borç almak ve harcama yapmak daha zor olacaktır ve birçok birey tasarruf yapmak için özen gösterecektir.

Faiz oranlarının düşürtülmesi kısa vadeli olarak ekonomiyi canlandırıyor olsa da enflasyona da sebep olmaktadır. Faiz oranlarının sürekli olarak düşürülmesinin sonucunda kaynak miktarı aynı kalırken mevcut harcama isteğinde artış oluşacaktır. Bu da artan talep doğrultusunda fiyat artışlarına sebep olacak ve enflasyon oluşacaktır.

Faiz oranlarının düşürülmesi ile ekonominin canlanması sonrasında yeniden faiz oranlarını arttırmak enflasyon için önlem olabilecektir. Faiz oranlarının yükselmesi doğrultusunda artık daha az birey borç alacak ve diğer bireylerde birikimlerini yüksek faiz ile değerlendirmek isteyecektir. Faiz oranlarının arttırılması ile enflasyon sorununa çözüm üretilse de bu artış ile ekonomik büyüme yavaşlamış olacaktır.

Negatif Faiz Oranları Nedir?

Ekonomist ve uzmanlar tarafından sürekli olarak bahsedilen negatif faiz oranları tıpkı isminden de tahmin edileceği gibi borç vermek veya birikimlerinizi bankada bulundurmak için ödenmesi gereken sıfırın altındaki faiz oranlarıdır. Negatif faiz oranlarının bulunduğu ekonomilerde bankaların borç vermesi masraflı olacaktır ve birikim yapanlar da bu masraftan etkilenecektir.

Her ne kadar çılgınca bir kavram gibi görünüyor olsa da borç veren kişi, borç alan kişinin borcunu ödememesi riskini almaktadır ve bunun üzerine ödeme yapmak durumunda da kalmaktadır.

Negatif faiz oranları, zor durumda bulunan ülke ekonomisini düzeltmek için kullanılan fakat pek fazla tercih edilmeyen bir para politikasıdır.

Genel olarak inceleme yapıldığı zaman faiz oranlarının basit bir kavram olduğu varsayılmaktadır fakat modern ekonominin oldukça önemli bir parçasıdır. Her ne kadar gündelik hayatta borç veya birikim sahibi olan bireyler faiz oranlarının kendisini ilgilendirmediğini düşünüyor olsa da aslında bu oranlar harcama ve birikim davranışlarınıza yön vermektedir. Bu sebepledir ki faiz oranları merkez bankalarının kullanmakta olduğu en önemli para politikası aracı olarak bilinmektedir.

Ekonomi 101

Zorunlu Karşılık Oranı Nedir?

2020 yılı içerisinde Türk Lirası diğer para birimleri karşısında tarihi değer kaybı yaşamış ve en düşük değer seviyelerine ulaşmıştı. Döviz kurlarında yaşanan fiyat artışları nedeni ile enflasyon oranında da hızlı yükseliş eğilimleri oluşmuş ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın politika değişikliği uygulamasına gerek olmuştu. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, faiz artışı ile başlattığı bu süreci 2021 yılında da devam ettireceğini ve sıkı para politikası ile destekleyeceğini açık bir şekilde belirtmişti. Merkez bankası tarafından uygulanmakta olan tek para politikası aracı faiz değildir ve faiz kadar önemli birçok para politikası daha mevcuttur. Bunlardan birisi ise zorunlu karşılık oranlarıdır. Peki, geçtiğimiz hafta 200 baz puan artışı sağlanan ve merkez bankasının önemli bir para politikası aracı olan zorunlu karşılık nedir?

Zorunlu Karşılık Nedir?

Bilindiği üzere bankalar, müşteriler tarafından yatırılan mevduatların bir kısmını gelir elde etmek amacı ile kullanarak kredi dağıtımı yapmaktadır. Fakat belirlenen yasalar gereğince bu miktar sınırlandırılmıştır ve kesinlikle bankalar mevcut müşteri tasarruflarının tamamını kredi olarak dağıtamaz. İşte, bu sınırlandırma ise zorunlu karşılık olarak adlandırılmaktadır. Belirlenecek olan bu tutar merkez bankasında tutulmalıdır ve oran da merkez bankası tarafından belirlenmektedir. Yani, bankalar bu miktarı kendi kararlarına göre belirleyemez.

Örnek vermek gerekirse, bir bankanın 10.000 TL mevduat topladığını düşünelim ve merkez bankası tarafından uygulanan zorunlu karşılık oranı da %10 olsun. Bu şartlar altında banka mevcut mevduat miktarının 1.000 TL’lik kısmını merkez bankasına yatırmalı ve geriye kalan 9.000 TL’lik kısmı ile kredi dağıtımı gerçekleştirmelidir.

Merkez Bankası Neden Zorunlu Karşılık Oranını Kullanmaktadır?

Merkez bankası tarafından zorunlu karşılık oranı için yapılan her değişiklik mevcut para arzının artmasına ve azalmasına sebep olacaktır. Buna bağlı olarak da kredi-talep daralması veya genişlemesi gerçekleşmektedir.

Zorunlu karşılık oranı arttığı zaman bankalar tarafından dağıtılması mümkün olan kredi miktarı azalmakta ve zorunlu karşılık oranı düşürtüldüğü zaman ise dağıtılması mümkün olan kredi miktarı artmaktadır. Bunun sebebi ise bu oranın arttırıldığı zaman, merkez bankasında daha fazla para tutulmasının gerekmesinden dolayı kaynaklanmaktadır. Zorunlu karşılık oranı arttırıldığı zaman harcama talebinde azalma görülürken yine bu oran düşürüldüğü zaman ise harcama talebi artacaktır. Bu da ters ilişkili olarak bu oranda oluşan artışlar ile ekonomide daralma, düşüşler ile de ekonomide büyüme etkisi yaratmaktadır.

Zorunlu karşılık oran sadece para politikası aracı değil, bankaların müşterilerine karşı yükümlülüğü yerine getirmesini de sağlayan bir etkendir. Zorunlu karşılık oranı ile bankaların müşterilerine karşı ödeme sıkıntısı yaşamasını engeller ve müşterilerin dilediği zaman hesabında bulunan tüm parasını çekebilmesine olanak sağlar.

T.C.M.B. Neden Zorunlu Karşılık Oranını Arttırdı?

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, 2021 Para ve Kur Politikası sunumunda zorunlu karşılık düzenlemelerinin sıkı para politikasını sürdüreceğini desteklediğini net bir şekilde ifade etmişti. Bu ifade sonrasında, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 24 Şubat 2021 tarihinde yapmış olduğu duyuru ile Türk Lirası zorunlu karşılık oranlarını tüm vade dilimlerinde yükselterek 200 baz puan artış gerçekleştirdiğini açıkladı. Yapılan bu son değişiklikler ile birlikte ise zorunlu karşılık oranları aşağıdaki gibi olmuştur;

Merkez bankasının zorunlu karşılık oranlarını arttırmasının sebebi ise para arzının azalmasını sağlamak ve buna bağlı olarak harcama talebini de düşürmektir. Bu doğrultuda azalan talep ile enflasyonun düşeceği hedeflenmektedir. Talep düşürmek, enflasyonu da düşürmek için yapılan bir girişimdir ve zorunlu karşılık oranlarının arttırılması ile bu amaç hedeflenmektedir.

Zorunlu Karşılık Olarak Kullanılan Öğeler

• Mevduat ve Katılım Fonu
• Kullanılan Krediler (Hazine garantisi ile sağlanan krediler hariç.)
• Sermaye hesaplamasına dahil edilmeyen borçlanma araçları
• Yurt dışı merkeze yükümlülükler
• Müstakrizlerin Fonları
• Repo işlemlerinden sağlanan fonlar
• İhraç edilen menkul kıymetler
• Kredi kartı ödemelerinden borçlar

Ekonomi 101